ATİYYE NE DEMEKTİR?
Hz. Ömer(r.a.) hilafet döneminde bir divan teşkilatı kurmuş ve bu uygulamayı da ilk kez yine o yapmıştır. Ashâbı beş zümreye ayırmış ve onlara yılda bir kez farklı miktarlarda verilen para anlamına gelen “atiyye” vermiştir. İlk zümreye Peygamber(s.a.v.) hanımlarını koymuş ve onlara yılda on bin dirhem vermiştir. İkinci zümreye Bedir Ashâbı’nı alıp onlara da yılda beş bin dirhem vermiştir. Hz. Ömer(r.a.) “Fey” gelirlerini yıllık “atiyye” ve aylık “erzak-ı müslimin” adıyla dağıtmış, bu dağıtımı yapması için bir divan teşkilatı oluşturmuştur. Hz. Ömer’in(r.a.) birikmiş malı Müslümanlara dağıtması muazzam bir anlayıştır ve bizim bugün bu anlayışı örnek almamız gerekir. Tabi ki Hz. Ömer’in(r.a.) mal dağıtmadığı istisna kesimler de vardır. Örneğin; bedevî yani ümmetle bütünleşmeyen Müslümanlar ya da cihada gelmeyenler, zor duruma düşmeleri müstesna bu gelirlerden hak alamamışlardır. Hz. Ömer(r.a.) bu Fey gelirlerinden annelere de çocuklarının sütten kesilmesi karşılığında vermiştir. Ama burada bir sorun meydana gelmiştir. Sütten kesilen çocuğa halife para veriyor, diye anneler çocuklarını erkenden sütten kesmeye başlamışlardır.
Hz. Ömer’in(r.a.) yardımcısı, yol arkadaşı ve eski bir azadlı köle olan Hz. Eslem(r.a.) anlatıyor:
‘’Bir gece Hz. Ömer’le(r.a.) beraber Medine sokaklarında dolaşıyorduk. Bir ara bir evden çocuk ağlaması duyduk. Oradan döndüğümüzde, aynı ağlama sesi devam ediyordu. Ömer kapıya yanaştı ve elindeki bastonla kapıyı çalıp dışardan seslendi:
‘Ey kadın! Çocuğun ağlaya ağlaya helak olacak. Sustur şu çocuğu. Varsa halledemediğin bir derdin söyle!’
Kadın içeriden, konuşanın kim olduğunu bilmeden cılız bir sesle şöyle cevap verdi: ‘Ben de farkındayım ama ne yapayım? Halife Ömer ancak sütten kesilen çocuklara maaş bağlatıyor. Ben de o yüzden mecburen onu sütten kestim.’
Kadının bu sözünü duyan Hz. Ömer’in(r.a.) eli ayağına dolaştı ve düşünceli bir şekilde başını önüne eğerek hızla oradan uzaklaştı. Uzaklaşırken de dışardan seslendi: ‘Kadın sen bu çocuğu ağlatma. Yarın halife bu hatasını mutlaka düzeltecektir. Hadi, çocuğuna süt ver. Şu masumu daha fazla ağlatma!’’
Hz. Ömer(r.a.) yaşadığı bu hadiseden sonra kararını değiştirdi ve artık çocuklar doğar doğmaz “atiyye” adlı divan defterine yazıldılar. (İbn Kesir, El-Bidaye, VII, 140)
